ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΑΡΟΥ:Φωτεινό μετέωρο, με μεγάλη ακτινοβολία στο επιστημονικό στερέωμα

 Bacon & Newton: πως συγκροτείται το νέο ιδεώδες της επιστημονικής μελέτης της φύσης (της Γεωργίας Γιαννακάρου)

Οι περισσότεροι ιστορικοί των επιστηµών οριοθετούν χρονικά την Επιστηµονική Επανάσταση από το 1543 (διατύπωση ηλιοκεντρικής θεωρίας από τον Κοπέρνικο) ως

το 1687 (κυκλοφορία των Μαθηµατικών Αρχών Φυσικής Φιλοσοφίας από τον Νεύτωνα). Πριν από εκείνη την περίοδο, η προσέγγιση της φύσης γινόταν κύρια υπό το πρίσµα δύο αδιαµφισβήτητων αυθεντιών: του Αριστοτέλη και της Βίβλου. Από τη µία µεριά, ήταν τόσο καταλυτική η επίδραση του έργου του Σταγειρίτη φιλόσοφου, ώστε αποκλειόταν κάθε εναλλακτική πρόταση για την εξήγηση των φαινοµένων. Από την άλλη, οι Γραφές δεν αποτελούσαν µόνο ένα βιβλίο πνευµατικής καθοδήγησης, αλλά και ένα εγχειρίδιο φυσικής φιλοσοφίας, γεωλογίας, αστρονοµίας, βιολογίας κτλ. Ο Θεός παρενέβαινε αυστηρά σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής και η ανάγνωση της φύσης γινόταν µέσω της παντοδυναµίας του Θεού. Αυτό το κλίµα της εποχής λειτουργούσε µάλλον ανασταλτικά για περαιτέρω έρευνα και για τη χειραφέτηση του ανθρώπου.

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΙΔΕΩΔΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ. ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Mετά την αναβίωση πλατωνικών και πυθαγόρειων αντιλήψεων για τη φύση ως ένα λογικά οργανωµένο σύστηµα.η αντικατάσταση του ανθρωποκεντρικού σύµπαντος από το ηλιοκεντρικό µοντέλο, η µαθηµατικοποίηση των ιδιοτήτων και η ποσοτικοποίηση των φαινοµένων της φύσης συνιστούν ήδη µία πραγματικότητα, όπου τα µαθηµατικά αποτελούν την απόλυτη και βέβαιη µορφή γνώσης. Ο Alexandre Koyre επισηµαίνει ότι τα δύο βασικότερα στοιχεία της Επιστηµονικής Επανάστασης ήταν η γεωµετρικοποίηση του χώρου και η καταστροφή της παλιάς εικόνας για τον κόσµο. Τώρα πια δεν υπάρχουν οι λεγόµενοι αριστοτελικοί τόποι, αλλά ένας ενιαίος χώρος που καταλαµβάνει όλο το σύµπαν, οι ιδιότητες του οποίου υπολογίζονται µαθηµατικά και βάσει των αρχών της ευκλείδειας γεωµετρίας.

    Οι αλλαγές αυτές στο χώρο της σκέψης προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις στους κόλπους της κοινωνίας, η οποία βλέπει τώρα τα διάφορα προβλήµατά της να βρίσκουν λύση σε δραστηριότητες εκτός του στενού εκκλησιαστικού κύκλου. Είναι η περίοδος τελικά όπου η θρησκεία µετατρέπεται σταδιακά σε θεραπαινίδα της επιστήµης και αυτή η εξέλιξη κορυφώνεται µε το έργο του Isaac Newton.

    Οι νεότεροι φυσικοί φιλόσοφοι προσεγγίζουν τη φύση ως µία τεράστια µηχανή, όπου παρατηρούν σωµατίδια ύλης σε κίνηση και όχι αριστοτελικές τελεολογικές κινήσεις. «Η µεταφορά της µηχανής ήταν τόσο κεντρική σε σηµαντικούς τοµείς της νέας επιστήµης, ώστε πολλοί αναφέρονταν στις πρακτικές τους ως µηχανική φιλοσοφία», αναφέρει ο Steven Shapin στο έργο του «H Επιστημονική Επανάσταση». Συντελέστηκαν, φυσικά, και άλλες ρηξικέλευθες αλλαγές στο χώρο της φυσικής φιλοσοφίας, οι οποίες επηρέασαν τόσο τους δύο διανοητές όσο και  την κοινωνία του 17^ου αιώνα συνολικά. Από τους τίτλους των βιβλίων των διαφόρων εκπροσώπων της Επιστηµονικής Επανάστασης αντιλαμβανόμαστε τη διάχυτη πεποίθησή τους ότι πραγµατοποιούν κάτι καινοτόµο σε σχέση µε το παρελθόν. Για παράδειγµα, ο Γαλιλαίος έγραψε για ∆ύο νέες επιστήµες, ο Κέπλερ για Νέα Aστρονοµία, ο Bacon για Νέο όργανο και Νέα Ατλαντίδα κ.α.

Francis Bacon : Η νέα μέθοδος

       

Ο Richard Popkin υποστηρίζει ότι «Ο 17^ος αιώνας ξεκίνησε με την τολμηρή προσπάθεια του Φρ. Μπέικον να προσφέρει μία νέα μέθοδο εύρεσης όλων των αληθειών του κόσμου». Η παρακαταθήκη του Francis Bacon συνίσταται κυρίως σε δύο παραμέτρους: στην  αναγκαιότητα εδραίωσης µίας ars inveniendi, µίας νέας µεθοδολογίας για την προσέγγιση της φυσικής πραγµατικότητας, η οποία ονοµάζεται εµπειρική επαγωγή, και στην αντίληψη ότι πρέπει να χρησιµοποιήσουµε την επιστηµονική γνώση προς όφελος του ανθρώπου και της κοινωνίας. Ο Ted Honderich στο Oxford Companion To Philosophy υποστηρίζει ότι «μέρος αυτής της μεθοδολογίας ήταν θεσμική, αφού ο Μπέικον αντιμετώπισε την εξέλιξη της επιστήμης ως κοινωνική δραστηριότητα».  Η διάσηµη φράση του Bacon «η γνώση είναι δύναµη» συνοψίζει την παραπάνω άποψη. Η αντίληψη αυτή είναι γνωστή και ως βακωνικός ωφελιµισµός.

   Ο Bacon βρέθηκε αντιµέτωπος µε ένα διανοητικό κλίµα, το οποίο πρόβαλλε τις τεχνικές της αριστοτελικής µεθοδολογίας εµπλουτισµένες από τη στείρα σχολαστική πρακτική. Η έµφαση στην τυπική λογική και σε συλλογιστικά τεχνάσµατα, προκάλεσαν την αντίδραση του Bacon, ο οποίος θεώρησε ότι η προσέγγιση της αλήθειας δεν θα έπρεπε να περιορίζεται από καµία αυθεντία, αντιθέτως εµείς οι ίδιοι θα πρέπε να συγκεντρώσουµε έναν επαρκή αριθµό εµπειρικών δεδοµένων και στη συνέχεια να προβούµε σε µία θεωρητική γενίκευση (αξίωμα), που να προκύπτει από τα αίτια. Συνέλαβε κατόπιν τη μεγαλόπνοη ιδέα της Ιnstauratio Magna (Μεγάλη Ανασυγκρότηση). Η Instauratio Magna απαρτιζόταν από πέντε στάδια. Το πρώτο στάδιο παρουσιάστηκε με την έκδοση De Augmentis Scientarium το 1623, μία επαυξημένη στα λατινικά version του Αdvancement of Learning του 1605…Το δεύτερο στάδιο είχε ήδη περιγραφεί στο Νovum Organum το 1620…Το τρίτο στάδιο περιλάμβανε την εφαρμογή της επαγωγικής μεθόδου στην φυσική ιστορία. Ο Μπέικον έγραψε «ιστορίες» σ’ αυτό το σημείο και μέχρι το τέλος της ζωής του συνέγραφε το Sylva Sylvarum: or a Natural Historie ( Forest of Forests)...To τέταρτο μέρος αναπτύσσει την εφαρμογή των πινάκων στη θεωρία  της κίνησης των σωματιδίων στη θερμότητα που είχε παρουσιαστεί στο Novum Organum...To πέμπτο στάδιο απαρτιζόταν από «προδρόμους» (forerunners), δηλ. στοιχεία επιστημονικής γνώσης από την προ-βακωνική εποχή. Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο απαρτιζόταν από την εφαρμογή της νέας βακωνικής επιστημονικής φιλοσοφίας ή επιστήμης σε κάθε δυνατό χώρο γνώσης, όπως είχε παρουσιαστεί στο Αdvancement of Learning. Το έργο έμεινε ανολοκλήρωτο ως το θάνατο του φιλοσόφου.

    Ωστόσο, ο Μπέικον εξέλιξε τις αριστοτελικές αρχές. Στο Novum Organum ο Μπέικον χωρίς να πειραματιστεί ιδιαίτερα, με την αυστηρά επιστημονική έννοια όπως έκαναν άλλοι επιστήμονες (π.χ. Γαλιλαίος), μελέτησε τα εμπειρικά δεδομένα και τα κατηγοριοποίησε σε τρεις πίνακες (tabulae) με κριτήρια αντιστοίχως την ύπαρξη, την απουσία, ή τη σε κάποιο βαθμό παρουσία κοινών επιστημονικώς αξιοποιήσιμων ευρημάτων, που ο Μπέικον ονόμασε «προαπαιτούμενες ουσίες».  Επηρεασμένος από τις πλατωνικές θεωρίες των ιδεών και του σπηλαίου, ταξινόμησε την ανθρώπινη αντίληψη των φαινομένων σε τέσσερις κατηγορίες ειδώλων: στα είδωλα της φυλής, στα είδωλα του καθρέπτη, στα είδωλα της αγοράς, στα είδωλα του θεάτρου, στις οποίες οφείλεται η παραποίηση της αλήθειας ή η ελλιπής γνώση της φύσης των πραγμάτων. Ο Μπέικον, και στη θεωρία των ειδώλων, επιτίθεται στον Αριστοτέλη, ο οποίος είχε δεχτεί τις λογικές πλάνες ως αναπόσπαστο σημείο της ανθρώπινης λογικής. Ο Μπέικον, ωστόσο, με τα είδωλα υπογραμμίζει τις ψυχολογικές αιτίες των λογικών πλανών. Η αποδέσμευση του ανθρώπου από τα είδωλά του, δηλ. από τις καθιερωμένες αυθεντίες, τη συνήθεια, την περιορισμένη γνώση ή τις λανθασμένες θεωρίες αντίστοιχα, θα επιτευχθεί με την εφαρμογή της επαγωγικής μεθόδου στην έρευνα της μορφής των δεδομένων και  θα σημάνει τη συγκρότηση της νέας επιστημονικής μεθόδου γνώσης της φυσικής πραγματικότητας. «Με τον τρόπο αυτό θα κατακτηθεί η mera experientia, η καθαρή εμπειρία, η απαλλαγμένη από το περικάλυμμα των ειδώλων», όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Windelband-Heismoeith.  Πολλοί θεωρούν ότι η πεποίθηση αυτή του Bacon, μαζί με τον  επαγωγικό εμπειρισμό, έχει εμπνεύσει τη μακρά παράδοση του σκεπτικού ορθολογισμού (skeptic rationalism). 

    Συνολικά, η νέα πρόταση του Bacon υποσκελίζοντας τις κάθε είδους μυστικιστικές ασάφειες υπογραμμίζει τον έλεγχο του ανθρώπου  πάνω στη φύση. «Η γνώση καθαυτή είναι άχρηστη εάν δεν εξαργυρώνεται µε ισχύ επάνω στα πράγµατα προς όφελος της κοινωνίας». Κατά τον Κenny Anthony, «η ζωή και τα έργα του Φράνσις Μπέικον απεικονίζουν την εκκοσμίκευση της φιλοσοφίας στον 17^ο αιώνα». Ο Παναγιώτης Κονδύλης αναφέρει ότι «εδώ επιχειρείται μια ριζοσπαστική μεθερμηνεία της μεταφυσικής ενδεικτική για την κρίση του παραδοσιακού περιεχομένου της».

     Η έµφαση στην εµπειρία και η απόρριψη της αυθεντίας είναι βασικό χαρακτηριστικό των νέων πρακτικών του Bacon. Πρότεινε µία σειρά τεχνικών που θα αποδείκνυαν ότι τα φαινόµενα της φύσης είχαν παρατηρηθεί µε ικανοποιητικό τρόπο, έχουν καταγραφεί, έτσι ώστε η γνώση να λειτουργήσει συσσωρευτικά. Πολύς λόγος έχει γίνει στο κατά πόσο η απλή επαγωγική µεθοδολογία, χωρίς καµία προηγούµενη θεωρητική παραδοχή µπορεί να είναι ωφέλιµη για την προαγωγή της επιστηµονικής γνώσης. Τα μαθηματικά είχαν βοηθητικό ρόλο στη φυσική επιστήμη κατά τον Μπέικον. Όμως, ο Bacon πρότεινε µία νέα µέθοδο, η οποία οδήγησε σε καινούργιους και πιο εποικοδοµητικούς δρόµους την επιστηµονική έρευνα. Πολλοί θεωρούν ότι υπήρξε ο πρωτεργάτης της πειραµατικής µεθόδου.  Όπως πολύ τολμηρά και συναρπαστικά διατυπώνει ο Woolhouse «Ο Μπέικον υπήρξε στην ουσία ένας προπαγανδιστής της επιστήμης και της γνώσης». Αυτό είναι μάλλον αναληθές, γι’ αυτό άλλωστε το όνοµα του Francis Bacon συγκαταλέγεται κυρίως στο χώρο της φιλοσοφίας, παρά σε αυτόν της επιστήµης. Ωστόσο, είναι σίγουρα αληθές είναι ότι η επαγωγική του μέθοδος, δηλ. η έµφασή του στην εµπειρία και την παρατήρηση, ο εξονυχιστικός και εξαντλητικός έλεγχος των φυσικών φαινοµένων και η συστηματική κατηγοριοποίησή τους, καθώς και η πεποίθηση ότι η φυσική επιστήμη πρέπει να οδηγείται από τις βάσιμες αμφιβολίες και τα αίτια στις γενικεύσεις, συνέβαλαν σαφέστατα στο διαχωρισμό της επιστήμης από τη φιλοσοφία και τη θρησκεία, στον εκπαιδευτικό διαχωρισμό των φυσικών επιστημών από τις ανθρωπιστικές. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η εμμονή στην παρατήρηση απέβη μοιραία για τον Μπέικον. Το πείραμα με την κότα και το χιόνι τον Μάρτιο του 1626, -ο Μπέικον θέλησε να μελετήσει αν το χιόνι θα καθυστερούσε τη διαδικασία αποσύνθεσης- έμεινε ανολοκλήρωτο και στοίχισε τη μοιραία βρογχίτιδα και το θάνατο του φιλοσόφου στις 9 Απριλίου του 1626.  Η επαγωγική μέθοδος, ως επιστήμη η ίδια, - θεωρήθηκε άλλωστε ο πρόδρομος της επιστήμης της Βιολογίας, - χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τον Μπέικον ως εργαλείο για την παραγωγή της γνώσης, ως φιλοσοφική μέθοδος. Mε δεδομένη την ευρεία απήχηση της σκέψης του και την υιοθέτηση της επιστημονικής μεθοδολογίας του και από άλλους φιλοσόφους ή επιστήμονες, ο Μπέικον σαφέστατα επηρέασε την εξέλιξη της σύγχρονης επιστήμης.  

    Είναι εξίσου σημαντική η σπουδαιότητα που απέδιδε ο Μπέικον στο ρόλο του κράτους ως προστάτη της νέας επιστηµονικής πρακτικής. Mε τη συνεργασία ανάμεσα σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, βιβλιοθήκες υπό την αιγίδα του βασιλιά του, o Bacon  προσπάθησε να καταστήσει το κράτος θεµατοφύλακα της νέας παράδοσης και αυτό εκφράζεται ευκρινώς στο έργο του Η νέα Ατλαντίδα. Εκεί παρουσιάζει ένα ίδρυµα ερευνών µε το όνοµα Ο Οίκος του Σολοµώντος, προάγγελο της Βασιλικής Εταιρείας.

ΙSAAC NEWΤON: Η ΤΟΜΗ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

       

Ο Isaac Newton είναι σίγουρα µία από τις κορυφαίες µορφές της Επιστηµονικής Επανάστασης. Η δηµοσίευση του θεµελιώδους έργου του Μαθηµατικές Αρχές Φυσικής Φιλοσοφίας (The Mathematical Principles of Natural Philosophy or Principia, 1687) δεν αποτελεί το τέλος µίας λαµπρής περιόδου, αλλά το απόγειό της. Η νέα επιστηµονική µελέτη της φύσης οφείλεται εν πολλοίς στο δικό του έργο και το γενικότερο κλίµα αισιοδοξίας που διαµορφώνεται στα ευρύτερα κοινωνικά στρώµατα µπορεί άνετα να αναχθεί στο δικό του τρόπο σκέψης και στους δικούς του κανόνες συλλογισμού στη φιλοσοφία. Με τις µελέτες του Άγγλου στοχαστή δηµιουργείται η εντύπωση ότι η επιστήµη είναι η κατεξοχήν ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ τα πορίσµατά της µπορούν να οδηγήσουν στην επίλυση µακροχρόνιων κοινωνικών προβληµάτων.                                         

    Αν και στο Καίμπριτζ είχε δεχτεί βαθιά επιρροή από μια θρησκευτική ομάδα πλατωνιστών με αρχηγό τον Ερρίκο Μορ, εφαλτήριο των νέων επιτευγμάτων κι εδώ αποτελεί η αντιπαράθεση με το αριστοτελικό κατεστημένο. Όπως χαρακτηριστικά ο ίδιος αναφέρει στο Quaestiones, “Plato is my friend, Aristotle is my friend, but my best friend is truth”, δηλαδή, «ο Πλάτωνας είναι φίλος μου, ο Αριστοτέλης είναι φίλος μου, αλλά ο καλύτερός μου φίλος είναι η αλήθεια». Από την εποχή του Γαλιλαίου άλλωστε είχε ξεκινήσει µία τάση για έµφαση στην εµπειρία και την παρατήρηση.  Ο Westfall θεωρεί ότι «οι δυο τους [εν. Γαλιλαίος και Νewton] κάλυψαν χρονικά ολόκληρη ουσιαστικά την επιστημονική επανάσταση, το δε έργο τους συγκρότησε τον κεντρικό πυρήνα της». Ο Newton, γεννημένος τη χρονιά θανάτου του Γαλιλαίου, έμελλε να στηρίξει μεγάλο μέρος του επιστημονικού έργου του στην παρακαταθήκη του Γαλιλαίου. Σήμερα,  από χειρόγραφα που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, τα χειρόγραφα Yahuda, γνωρίζουμε ότι ήδη από το 1665 γνώριζε τη βασική αρχή του νόμου του αντίστροφου τετραγώνου της βαρύτητας, που την είχε συναγάγει από το Γαλιλαίο. Είχε επίσης, ανακαλύψει το νόμο της φυγόκεντρης δύναμης περίπου δέκα χρόνια πριν από τον Χούιγκενς, στον οποίο αποδίδεται η ανακάλυψη αυτή. Ο J. Bernal αποδίδει τη μη δημοσίευση αυτών των ανακαλύψεων στην υπέρμετρη τελειομανία του Newton και στις διαφορές του με τους άλλους επιστήμονες.

    Το 1687 διατυπώνονται οι τρεις θεµελιώδεις νόµοι της κίνησης  και ο Νόµος της παγκόσµιας έλξης. Η Κινηµατική και η Δυναµική δεν θα επιδεχόταν για ένα πολύ µεγάλο χρονικό διάστηµα αµφισβήτηση (στην πραγµατικότητα µέχρι το έργο του Αϊνστάιν). Έχοντας μελετήσει την κυκλική κίνηση των σωμάτων, ο Νεύτωνας δέχεται ότι οι µετατοπίσεις των αντικειµένων γίνονται εντός απόλυτου χρόνου και χώρου, «in God’s sensorium, or God’s Mind», όπου, ωστόσο, ασκούνται αντιθετικές δυνάμεις. Ο Βολταίρος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι «ο κόσμος του Νεύτωνα είναι φτιαγμένος κυρίως από κενό…του οποίου μόνο ένα απειροστό καταλαμβάνεται από την ύλη».

    Το 1704 θέτει τις βάσεις της νέας πειραµατικής µεθόδου, η οποία αναδεικνύεται ως η µόνη βέβαιη και επαληθευτική δραστηριότητα µε το έργο του Newton Οπτική.

Στο τέλος της Opticks o Newton παραδέχεται ότι «τα αντικείμενα αποτελούνται από σκληρά και συμπαγή μόρια τα οποία δημιουργήθηκαν κατά την Πρώτη Δημιουργία από έναν ευφυή Νου, που τα έθεσε σε τάξη. Και έτσι έχοντας, είναι μη φιλοσοφικό να αναζητούμε άλλη Προέλευση του Κόσμου ή να προσποιούμαστε ότι μπορεί να προήλθε από το Χάος από απλούς  Νόμους της Φύσης». Το πείραµα αντιµετωπίζεται τώρα ως µία µικρογραφία της φύσης, ως ανάλυση και σύνθεση. Κατόπιν πειραµάτων που διεξήγαγε - ο Newton κατασκεύασε το πρώτο κατοπτρικό τηλεσκόπιο και η ετερογένεια του φωτός αποτεί έως σήμερα τη θεμελίωση της φυσικής οπτικής - έκανε σημαντικές ανακαλύψεις για τη φύση του φωτός και των χρωμάτων, καταλήγοντας στο συµπέρασμα ότι το λευκό φως είναι σύνθεση διαφόρων χρωµάτων. Ο Newton είναι υπεύθυνος για τη λεγόµενη Νευτώνεια Σύνθεση. Σύµφωνα µε αυτή τα γήινα και τα ουράνια φαινόµενα υπόκεινται στους ίδιους και απαράλλακτους καθολικούς νόµους, η µαθηµατική παράδοση ενώνεται µε την αντίστοιχη µηχανοκρατική, ενώ η µαθηµατικοποίηση και ποσοτικοποίηση των φαινοµένων υπό το πρίσµα ενός ενιαίου γεωµετρικού χώρου είναι πλέον γεγονός. Όπως σημειώνει ο Bernal, «η συμβολή αυτή  έγκειται στο ότι βρήκε τη μαθηματική μέθοδο να μετατρέπει φυσικές αρχές σε αποτελέσματα που μπορούν να υπολογιστούν ποσοτικά και να επικυρωθούν με την παρατήρηση και, αντίστροφα, να φτάνει στις φυσικές αρχές ξεκινώντας από τέτοιες παρατηρήσεις».

    Στη θεωρία του για τη διάθλαση του φωτός ο Νewton αντικρούει την αριστοτέλεια τροποποίηση του φωτός αντικαθιστώντας τη με αυτήν της ανάλυσης (Hypothesis of Light). Πολύς λόγος, ωστόσο, έχει γίνει και για την διανοητική κόντρα ανάµεσα στα συστήµατα του Newton και του Descartes. Ο χρόνος δικαίωσε τον πρώτο. Ο Νewton είχε μελετήσει την νέα μηχανοκρατική αντίληψη του Ντεκάρτ και, ιδιαίτερα, τη La Geometrie του. Μελετώντας εξονυχιστικά Γεωμετρία ανακάλυψε σύντομα το διωνυμικό θεώρημα (binomial theory) και ανέπτυξε τον απειροστικό λογισμό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Butterfield, «η τελική επικράτηση του Νεύτωνα έχει για µας ιδιαίτερη σηµασία, επειδή δικαίωσε τη συµµαχία της γεωµετρίας µε την πειραµατική µέθοδο εναντίον του περίτεχνου παραγωγικού συστήµατος του Descartes».

    Η βελτίωση των τεχνικών δυνατοτήτων του τηλεσκοπίου, η διατύπωση του διαφορικού λογισµού (παράλληλα µε τον Leibniz) είναι δύο ακόµη στοιχεία του πολύπλευρου έργου του µεγάλου στοχαστή που επηρέασε την πορεία των επιστηµονικών πραγµάτων και οδήγησε στη συγκρότηση ενός νέου ιδεώδους για την επιστηµονική µελέτη της φύσης. Ο Απειροστικός Λογισμός  και άλλες μαθηματικές θεωρίες του Νεύτωνα οδήγησαν στην ανάπτυξη νέων κλάδων των Μαθηματικών. Η αλήθεια είναι ότι µόνο η µηχανοκρατική προσέγγιση είχε οδηγήσει σε κάποια αδιέξοδα. Ωστόσο, ο John Stevenson παραδέχεται ότι «η μηχανοκρατική αντίληψη γέννησε κεντρικά φιλοσοφικά και θεολογικά ζητήματα». Με τον Νεύτωνα τα φαινόµενα περιγράφηκαν µαθηµατικά και µε ποσοτικούς όρους. Η εφαρμογή της εμπειρικής μεθόδου έδωσε μεγάλη ώθηση στην χρησιμοποίησή της και σε άλλες περιοχές έρευνας καθιστώντας τον ηγετική φυσιογνωμία της επιστήμης του Διαφωτισμού.

   Ο Νεύτωνας ασχολήθηκε με τη Χημεία (και κυρίως την Αλχημεία) πραγματοποιώντας αλχημικές έρευνες. Αν και αιρετικός, ασχολήθηκε και με θρησκευτικά θέματα. Το ευρύ φάσμα των ενδιαφερόντων του μας αποκαλύπτουν την εξαιρετικά πολυσύνθετη ιδιοφυία του. Οι στίχοι του Άγγλου ποιητή Αλεξάντερ Ποπ μαρτυρούν το µεγαλείο του Newton: «Η φύση και οι νόµοι της µέσα στη νύκτα ήταν κρυµµένοι. Είπε ο Θεός: γεννηθήτω ο Νεύτων και έλαµψε φως».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Αν ο πολύς κόσµος γνωρίζει «την εξαιρετικά σύνθετη προσωπικότητα» του Newton (Νεύτωνα)  και την αναµφίβολη προσφορά του - οι Διαφωτιστές τον τίμησαν ως προάγγελο του δικού τους αιτιοκρατικού κόσμου -  ελπίζω να πρόβαλα και τη σηµασία του έργου του Francis Bacon. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο A.C. Crombie: «Αυτή ακριβώς η έµφαση στην ωφελιµότητα της επιστήµης, καθώς και η εµπειριοκρατία του, έκαναν τον Βάκωνα ήρωα του D’Alembert και των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών του 18ου αιώνα». Η γενικότερη συμβολή του Νεύτωνα στον οικονομικό και πολιτικό τομέα έγκειται στην επίδραση που άσκησε η μαθηματική του σκέψη σε άλλους διανοητές της Ευρώπης (Χιουμ, Λοκ, Βολταίρος), μέσω των οποίων διαμορφώθηκαν ριζοσπαστικές πρακτικές, όπως το laisser-faire, που οδήγησαν στο Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση. Αντί επαίνου για τη συμβολή του Νewton στην επιστήμη, επιλέγω τα λόγια του ίδιου από τον πρόλογο των Αρχών του: «Θα ήθελα να μπορούσαμε να συναγάγουμε τα υπόλοιπα φαινόμενα της φύσης με τον ίδιο τρόπο συλλογισμού από μαθηματικές αρχές, γιατί έχω πολλούς λόγους να υποπτεύομαι ότι είναι δυνατό να εξαρτώνται όλα από μερικές δυνάμεις, με τις οποίες τα μόρια των σωμάτων, από αιτίες άγνωστες ακόμα, είτε ωθούνται τα μεν προς τα δε και συνενώνονται σε κανονικές μορφές, είτε απωθούνται και αλληλοαπομακρύνονται» (νευτώνεια θεωρία περί σωματιδίων, corpuscular theory, στο  sir Isaac Newton’s, Mathematical Principles of Natural Philosophy).

Η Γεωργία Γιαννακάρου είναι Διεθνολόγος, Καθηγήτρια Αγγλικής και Ιταλικής Γλώσσας. Είναι αριστούχος πτυχιούχος του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και κάτοχος Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις, University of Cambridge.

 (Προσεχώς: της Γεωργίας Γιαννακάρου

  "Πείραµα και µαθηµατικά στο έργο του Γαλιλαίου και στις νέες ανατοµικές µελέτες: οι συνειστώσες που χαρακτηρίζουν τη µετάβαση στη νεώτερη επιστήµη")