Λυδία Κονιόρδου: «Η τέχνη έχει νόημα όταν αφυπνίζει συνειδήσεις»

Συμφωνούμε με τον Ρόμπερτ Ουίλσον στη διαπίστωσή του ότι η Λυδία Κονιόρδου είναι ένας από τους εθνικούς μας θησαυρούς. Οι ερμηνείες της είναι πάντα μοναδικές, γι’ αυτό πιστεύουμε πως θα είναι συγκλονιστική στον λεπτών συναισθηματικών αποχρώσεων «Κοινό λόγο» της Έλλης Παπαδημητρίου, σε σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Λίγο πριν από την πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Αθηνών μίλησε στη Μαρία Κρύου για το έργο, τη μνήμη και τους μύθους που ξαναφτιάχνουμε.

Η εμπειρία της “Οδύσσειας” ήταν ανεπανάληπτη. Ήταν ένα δώρο που ανανέωσε την πίστη μου στη μαγεία και την ομορφιά του θεάτρου – βίωσα τη δύναμή του να ενώνει διαφορετικούς ανθρώπους, να ξεπερνά γλωσσικά εμπόδια και να εμπνέει χαρά κι αισιοδοξία. Δουλεύοντας με έναν καλλιτέχνη όπως ο Ρόμπερτ Ουίλσον, ένα μεγάλο πνεύμα, που γενναιόδωρα μας οδήγησε και μας πίστεψε, ένιωσα ότι ξανάρχισα το θέατρο από την αρχή!

Στον “Κοινό λόγο” της Έλλης Παπαδημητρίου με συγκινούν η αυθεντικότητα των αφηγήσεων, η ανθρωπιά των προσώπων και ο τρόπος που σχεδόν σαν ποιητές μιλούν γι’ ακραίες εμπειρίες χωρίς ίχνος μίσους κι εμπάθειας. Η πολύτιμη μνήμη διατηρείται, ενώ οι γυναίκες αυτές καταφάσκουν στη ζωή και στη συνέχειά της ακόμη και όταν αυτό είναι μόνο ένα νέο κλαράκι που το φροντίζουν για να ριζώσει. Είναι πρόσωπα που μας υπενθυμίζουν τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας, και ξένος, και ανεπιθύμητος, ακόμη και σε μια χώρα που μιλάει την ίδια γλώσσα.

Στην παράσταση αφηγούμαι τρεις ιστορίες. Η πρώτη αναφέρεται στις τελευταίες στιγμές της εκκένωσης της Σμύρνης, πριν από το κάψιμο. Η δεύτερη στην επίσκεψη στη Σμύρνη ύστερα από χρόνια και στην αναζήτηση της μνήμης. Και η τρίτη στη συγκλονιστική εμπειρία της μάνας που ξεθάβει τον θαμμένο στο βουνό γιο της, όπου όλη η φύση γίνεται ένα με ζωντανούς και πεθαμένους και μαζί αποθεώνονται. Όσο για τα δικά μου βιώματα, προέρχομαι από οικογένειες προσφύγων και από μάνα και από πατέρα, από Μικρά Ασία και Ρωσία.

Ο λόγος είναι σημαντικός στην παράσταση επειδή, όπως και στον Παπαδιαμάντη, ο λόγος αυτός ευωδιάζει, ξυπνάει ξεχασμένες αισθήσεις, μνήμες, συγκινήσεις. Είναι κοινός, όχι μόνο γιατί προέρχεται από απλούς ανθρώπους, αλλά γιατί αποτυπώνει μοναδικά μια συλλογική κι επομένως κοινή εμπειρία των νεότερων Ελλήνων.

Η συλλογική μνήμη υπάρχει και μας συνδέει. Με κάθε ευκαιρία βγαίνει στην επιφάνεια, μας θυμίζει την κοινή μας καταγωγή και μοίρα, όχι μόνο στην πρόσφατη Ιστορία μας αλλά και από την εποχή του Ομήρου, όπως απέδειξε και η παράσταση της “Οδύσσειας”. Όλοι βαθιά μέσα μας ξέρουμε από προσφυγιά, ξενιτεμό και αγώνα για επιβίωση. Με την κομφορμιστική και ιδιοτελή απομόνωση που είχε επικρατήσει όλη αυτή η εμπειρία έμοιαζε χαμένη. Όμως να, τώρα βγήκαν στην επιφάνεια πολύ γνώριμες για τον Έλληνα καταστάσεις τις οποίες έχει βιώσει με πολύ πιο τραυματικό τρόπο στο παρελθόν.

Ο πόλεμος που ζούμε σήμερα γίνεται με όρους οικονομικούς, με χειραγώγηση της συνείδησης των πολιτών, με ανακατανομή του πλούτου υπέρ των ισχυρών. Ο μόνος τρόπος άμυνας για να εξασφαλίσουμε αξιοπρέπεια κι ελευθερία είναι με εγρήγορση, αλληλεγγύη και υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών πιο πολύ και από την προσωπική μας περιουσία.

Η τέχνη αλλάζει τον κόσμο, όπως σμιλεύει σιγά σιγά ένα κύμα τον πελώριο βράχο, και μια μέρα, ξαφνικά, δεν είναι πια ο ίδιος, έχει μεταμορφωθεί. Οι αλλαγές γίνονται όταν υπάρξει η κρίσιμη μάζα. Νομίζει κάποιος ότι οι αλλαγές γίνονται ξαφνικά, ενώ στα μάτια που ξέρουν να βλέπουν τα σημάδια είναι ορατά πολύ νωρίτερα. Η τέχνη έχει νόημα όταν αφυπνίζει συνειδήσεις, όταν μας εμπνέει να προσέξουμε κάτι που αλλιώς θα το προσπερνούσαμε, θα το ποδοπατούσαμε από αδιαφορία ή θα το παίρναμε ως δεδομένο, με την ψευδαίσθηση ότι θα είναι πάντα εκεί.

Κάθε κοινωνία συνδέεται με τους μύθους που χρειάζεται και δημιουργεί νέους όταν οι παλιοί δεν την εκφράζουν πια. Διανύουμε ακόμη την ίδια βαθμίδα πολιτισμού με τον αρχαίο μας πολιτισμό και ας έχουν γίνει τεράστιες εξελίξεις στην επιστήμη και την τεχνολογία. Στην ουσία ο εγκέφαλός μας τροφοδοτείται κι έχει ανάγκη τους ίδιους μύθους με την αρχαιότητα. Γι’ αυτόν το λόγο μας συγκινούν ακόμη οι αρχαίοι μύθοι και τα έργα του αρχαίου δράματος τα οποία έχουν τροφοδοτήσει. Υπάρχουν και στη νεότερη Ελλάδα μύθοι και σύμβολα που τείνουμε να παραβλέπουμε, όπως του νεκρού αδελφού, της γυναίκας-νεράιδα κ.ά. Η σημερινή εποχή είναι ένα πέρασμα σε μιαν άλλη συνειδησιακή βαθμίδα που θα δημιουργήσει και άλλους μύθους για να εμπνεύσει τους ανθρώπους που θα γεννηθούν σε αυτήν».